कॅमेरा

सध्याच्या ह्या करोना विषाणूच्या कुलूपबंद परिस्थितीत रोज सकाळी उठल्यानंतर 'आता काय' हा प्रश्न आ वासून उभा असतो. ऑफिसचं थोडंफार काम असतं, नाही असं नाही. पण ते झाल्यानंतर काय हा प्रश्न राहतोच. टीव्ही पाहा, झाला पाहून. गाणी ऐक, झाली ऐकून. व्यावसायिक विषयाचा अभ्यास करू का? केला थोडा वेळ. पुढे काय? अशा पद्धतीचा नाईलाज झाला की माझ्याकडे एक हमखास उपाय आहे. तो म्हणजे कुठलं तरी कपाट, माळा असं काहीतरी आवरायला काढायचं. हा खरा माझ्या आजीचा उपाय. लहानपणी आजोळी गेल्यावर दुपारच्यावेळी आम्हा पोरांना बिझी ठेवण्यासाठी ती माळा आवरायला काढायची. एकेक वस्तू व त्याच्या आठवणी यात सगळी दुपार सरायची. आजीचा हा रामबाण उपाय मी आजही वापरतो.

आजही मी माळा आवरायला काढला. उलथापालथ करताना एक बॉक्स पुढे आला. काय आहे बघायला उघडला तर दोन कॅमेरे, एक फ्लॅशगन, एक रिकामं रीळ, रोलच्या दोन चार रिकाम्या डब्या असा सगळा ऐवज त्यात दिसला.

त्यापैकी एक कॅमेरा क्लीक III प्रकारचा होता. कोणे एके काळी ह्या कॅमेऱ्याची फार शान होती. कृष्णधवल फोटोंचा काळ होता तो. काही थोड्या बेसिक सोयी व फोटो काढणाऱ्याचं स्किल (व नशीब) यातून जे फोटो येतील ते येतील, असा प्रकार असायचा. शिवाय त्यात तो रोल भरा, तो नीट पुढे ढकला, संपल्यावर एक्सपोज होऊ न देता बाहेर काढा, ही व असली अनेक शुक्लकाष्ठ असायची. मग अनेक वेळा तो रोल नीट पुढे न गेल्यामुळे एकावर एक फोटो येणे, पूर्ण रोलच फॉग निघणे, असले अपघातही होत. एकूणच तो कुणाही सोम्यागोम्याला झेपणारा प्रकार नव्हता.

 दुसरा कॅमेरा हॉट शॉट नावाचा होता. ह्याही कॅमेऱ्यानं एकेकाळी धमाल उडवून दिली होती. 'जस्ट एम अँड शूट' अशी त्याची जाहिरात होती. एक कॅसेटसारखा रोल भरा, दोन वेळा पुढे ढकला आणि क्लीक. फारच सोपा प्रकार होता. त्यात पुन्हा ह्या कॅमेऱ्याने रंगीत फोटो काढता येत होते. कॉलेजला असताना मे महिन्याच्या सुट्टीत मी एका सीएच्या ऑफिसमधे कामाला जात होतो. दोन अडीच महिने काम केल्याचे जे पैसे मिळाले होते, त्यातून मी हा कॅमेरा घेतला होता.

ह्या दोन्ही कॅमेऱ्यांचा आणिक एक ताप होता, तो म्हणजे ह्यात जो फिल्मचा रोल घालावा लागे, त्यात चोवीस किंवा छत्तीस फोटो निघत. बरं एकदा फोटो निघाला की निघाला. मग तो रोल डेव्हलप करायला देणे, त्याचे प्रिंट्स काढणे हा पुढला प्रकारही फार खर्चिक होता. ते प्रिंट हातात आल्यावर कळायचं की एका फोटोत कुणीतरी जांभई देतंय, कुणाचे डोळे गौतम बुद्धासारखे अर्धोन्मीलित आलेत, काय नि काय. आणि हे कळेपर्यंत वेळ व पैसा, दोन्ही निघून गेलेली असायची.

डिजिटल युगानं ह्या सर्व मंडळींना माळ्याची वाट दाखवली. पूर्वी कशाचा फोटो, कधी, कसा काढायचा हे ठरवून मग फोटो काढला जायचा. आता काय कितीही फोटो काढा, कसेही काढा. चोवीस, छत्तीसचं बंधन नाही. काढलेला फोटो लगेच स्क्रीनवर बघा. काही चुकलं तर डिलीट करा. शिवाय मग काढलेल्या फोटोवर वेगवेगळे फिल्टर वापरून त्यात विविधता आणा. साध्या नजरेला न दिसणारा नजारा त्यातून मग साकार होतो. 

तसं पाहिलं तर आपणही एक कॅमेराच आहोत की. डोळे म्हणजे लेन्स. मेंदू म्हणजे प्रोसेसर. दोन्हीच्या साहाय्याने आपण आपल्या मनात वेगवेगळ्या प्रतिमा उमटवत असतो. पण मग त्या निर्जीव कॅमेऱ्यातून घेतलेले फोटो नीट निघावेत, छान दिसावेत म्हणून मेहनत घेणारे आपण, मनाच्या सजीव कॅमेऱ्याने घेतलेल्या फोटोंबाबत इतके निष्काळजी का बरं असतो? का आपल्या मनातल्या काही प्रतिमा डागाळलेल्या असतात? का काही प्रतिमा प्रत्यक्षापेक्षा वेगळ्याच उमटतात? कशामुळे काही फोटो भडक दिसतात? का आपण एखाद्या फोटोतले रंग स्वतःच विस्कटून टाकतो? आलाच एखादा फोटो चुकीचा, तरी आपण तो डिलीट न करता उलट नीट जपून का ठेवतो? विचारांचा रोल कितीतरी वेळ सर्रर्रर्र सर्रर्रर्र पुढे सरकत होता... 

दोन्ही कॅमेरे आजही सुस्थितीत होते. कितीतरी वेळ मी त्यांच्याशी उलटसुलट करत खेळत बसलो होतो. गेली कित्येक वर्षं मला हव्या असलेल्या प्रतिमा उमटवणारे हे दोन कॅमेरे, आज स्वतःच एक वेगळी प्रतिमा उमटवून गेले होते. 


© मिलिंद लिमये